Buổi biểu diễn kết thúc cùng lễ trao giải, kéo dài đến tận 5 giờ chiều. Phần múa của chúng tôi đoạt giải nhì, mỗi người được thưởng một cây bút máy. Trời đông mau tối. Bước ra khỏi Cung Văn hóa, xung quanh đã chìm trong bóng tối. Chú nhiếp ảnh đứng dưới đèn đường vẫy tay: "Đến đây lấy ảnh nào!". Mẹ tôi cùng nhóm phụ huynh ùa lên. Một lát sau, bà bước ra với vầng trán đẫm mồ hôi, trên tay cầm tấm ảnh. Dưới ánh đèn đường, mẹ xem đi xem lại rồi kết luận: "Ảnh chụp x/ấu quá, mất mười đồng oan rồi". Tôi đề nghị: "Hay trả lại đi, đắt thế". Mẹ lập tức nhét ảnh vào túi: "Người ta đã tráng rồi, làm sao mà trả?". Về làng, ai cũng khen ảnh đẹp. "Bối Bối trang điểm lên xinh thế...". Mẹ phản bác: "Chụp không đẹp! Khi biểu diễn nó còn xinh hơn. Cả trăm đứa nhảy múa, nó nổi bật nhất". Phát hiện tôi đứng sau lưng, mẹ lập tức nghiêm mặt: "Chỉ tốn tiền oan một lần này thôi. Từ nay phải chuyên tâm học hành, hiểu chưa?". Đến khi lớn lên, tôi mới hiểu nhiều phụ huynh cũng thế. Họ ít học, tất bật mưu sinh. Cha mẹ họ chưa từng biểu lộ yêu thương, nên họ cũng khó học cách, hoặc ngại ngùng thể hiện tình cảm với con cái. Tình yêu của họ như viên kẹo lẫn vụn thủy tinh, phải thật cẩn thận kẻo chỉ nhớ nỗi đ/au rỉ m/áu mà quên mất vị ngọt đằng sau. Thực ra tôi cũng thế. Tôi muốn nói: Mẹ ơi, giờ con hiểu nỗi khổ của mẹ rồi. Con sẽ học thật giỏi. Con sẽ đưa mẹ ra khỏi ngôi làng này. Nhưng tôi cũng không thốt nên lời. Chiếc váy biểu diễn quá diêm dúa, đành được treo trang trọng trong tủ. Mỗi mùa hè nắng gắt, mẹ lại đem ra giặt phơi, lẩm bẩm: "Đúng như mẹ nói, chỉ mặc được một lần...". Buổi biểu diễn ấy đã thay đổi tôi, và cả mẹ. Bà nhận ra dù cố gắng thế nào trên mảnh đất quê nghèo cũng chẳng thể đổi đời. Vùng chúng tôi nhiều tre, có ông chủ muốn mở xưởng chế biến đồ tre. Mẹ thúc tôi thi vào trường tư thục huyện, còn bà đi xin việc ở xưởng tre. Tôi lo lắng: "Trường huyện nhiều bạn giỏi lắm, thành tích của con liệu có đủ?". Mẹ quát: "Thử mới biết! Kim Ngọc Phân không nuôi đồ thất bại!". Cả làng xôn xao: "Bả ấy nghĩ gì? Bối Bối học cũng chẳng xuất sắc, lại đòi cho lên huyện học cấp hai. Tiền ăn ở huyện mỗi tháng phải hai ba trăm, lấy đâu ra? Đầu óc có vấn đề rồi, tốn công nuôi con gái rồi cũng sang nhà chồng". Bà nội cười nhạo: "Bao năm nay lấy cớ cho Bối đi học đại học để từ hôn, chẳng qua là chưa quên được Thanh Sơn nhà ta. Giờ đòi đưa Bối lên huyện học, chắc là muốn lên đó tìm Thanh Sơn? Bối mà đỗ được trường huyện, bà đổi tên ngược!". Bố còn tệ hơn: "Mẹ mày nóng như cục than, trừ phi gả cho thằng nào không vợ được phải nuôi bốn con trai, chứ ai thèm? Bảo bả đừng mơ tái hôn với tao!". Vẻ tự mãn của ông ta suýt làm tôi nôn cả cơm. Tôi phải đấu tranh vì danh dự. Không chỉ cho mình, mà còn vì mẹ. Mẹ m/ua cho tôi nhiều sách bài tập. Tôi tập trung giải từng câu khó. Nhưng thầy giáo làng có hạn, nhiều khi hỏi bài còn giải sai. Con đường học vấn chật hẹp, đầy gai góc, tôi phải tự mò mẫm. Mẹ cũng thất bại khi xin vào xưởng tre vì chưa tốt nghiệp tiểu học. Tưởng bà bỏ cuộc, nào ngờ mẹ m/ua mấy cuốn sách về đặc tính tre. "Trông cái đầu đất của mày hưởng phúc cũng khó, mẹ phải tự nỗ lực". Đêm tôi làm bài, mẹ ngồi bên đọc sách. Nhiều chữ không biết, bà vừa đọc vừa tra từ điển. Dân làng chế giễu sau lưng: "Muốn ki/ếm tiền thành phố thì đi rửa bát, quét đường, làm osin. Vào xưởng tre làm gì? Ngày ngày ôm sách mà chữ nghĩa được mấy?". Bà nội châm chọc: "Đàn bà phải an phận làm ruộng, cứ mơ mộng hão huyền. May mà Thanh Sơn li dị nó". Một ngày hè oi ả. Chiếc xe bảy chỗ chở mười lăm người lên huyện. Tôi và mẹ chen chúc trong đó. Tôi đi thi tuyển trường Nam Thành, mẹ tiếp tục phỏng vấn xưởng tre. Tiễn tôi đến cổng trường, mẹ vỗ vai tôi: "Họ nghĩ ta không làm được, ta phải làm cho họ thấy! Bối Bối, đừng sợ!". Quạt trần quay vù vù, lòng bàn tay tôi ướt đẫm. Lời chế nhạo của bà nội và câu "không nuôi đồ thất bại" của mẹ văng vẳng bên tai. Tôi hít sâu, bắt đầu làm bài. Mẹ ơi! Kim Bối Bối không phải đồ bỏ đi! Thi xong về làng, họ hàng thi nhau dạy đời: "Học huyện tốn kém lắm, cháu đâu có thông minh xuất chúng? Chi bằng học xong cấp hai đi làm phụng dưỡng mẹ". "Khuyên mẹ cháu tái giá, sinh con trai sau này có người nuôi". Bà nội dùng tăm tre ngoáy răng: "Mẹ mày ngày ngày đọc sách cũng chẳng ra mô tê, xưởng tre vẫn không nhận. Các người sinh ra đã là phận chân lấm tay bùn, đòi như Thanh Sơn nhà ta thành thị dân? Mơ giữa ban ngày!". Tôi phẫn nộ: "Liên quan gì đến các bà? Tôi có ăn cơm nhà các bà đâu!". Các bà xúm lại trách tôi hỗn láo. Đúng lúc đó, mẹ vác cuốc xuất hiện...
