Đường Ấp Phụ khuyên ông:
"Nếu ngài lưu lại Tây Vực, cũng có thể an thân. Đại Nguyệt Chi tuy không muốn b/áo th/ù, nhưng vẫn có thể dung nạp ngài, tránh được hiểm nguy đ/ao ki/ếm."
Trương Khiên lắc đầu, ánh mắt kiên nghị:
"Không, nếu ta ở lại đây, sẽ phụ lòng hoàng thượng giao phó. Biên dân nhà Hán vẫn bị Hung Nô ứ/c hi*p, nếu tin tức không truyền về, Tây Vực mãi mãi là vùng đất ch*t."
Khi đi đến đất Khương, đoàn của họ bị trinh sát lạ theo dõi. Các bộ lạc Khương tộc vốn đa nghi, nội chiến liên miên, đặc biệt cảnh giác với người ngoài. Khi Trương Khiên dẫn đoàn bước vào thung lũng, tiếng tù và bỗng vang lên khắp nơi, hàng chục người Khương cầm giáo cung tên ùa ra.
"Dừng lại!"
Tiếng quát bằng tiếng Khương vang vọng trong núi.
Trương Khiên vội bước lên trước, giơ cao ấn tín nhà Hán, lớn tiếng biện giải:
"Ta là sứ giả nhà Hán, phụng mệnh thiên tử đi sứ Tây Vực!"
Nhưng người Khương không vì thế mà buông lỏng. Tin tức đã lan truyền khắp nơi - Hung Nô và Khương tộc có qu/an h/ệ thông gia, hai bên thường xuyên kết minh. Thân phận của Trương Khiên không những không thuyết phục được họ, ngược lại càng tăng thêm nghi ngờ: Một người Hán bị Hung Nô giam giữ nhiều năm, lại từ phương Tây trở về, liệu có phải là gián điệp?
Thế là ông cùng tùy tùng lại một lần nữa bị giải đi, lần này không phải đến đại doanh Hung Nô với rừng kỵ binh, mà là những thành lũy thô sơ và nhà đ/á.
Những năm tháng ở đất Khương vô cùng khốn khó. Nơi đây còn nghèo khó hơn Hung Nô, bầy gia súc thưa thớt, chiến tranh liên miên. Ông buộc phải cùng bộ lạc chăn thả, học cách tìm chồi non trên đồng cỏ cằn cỗi cao nguyên để nuôi cừu. Ngày tháng trôi qua, từ sứ giả thiên tử, ông trở thành nô lệ chăn cừu áo vải thô. Nhưng ông chưa từng từ bỏ ý chí trong lòng. Ông biết rằng mỗi ngày nhẫn nhục chính là để chờ ngày trở về Trường An.
Trong những năm tháng ấy, ông quan sát thấy người Khương tuy dũng mãnh nhưng vì các bộ lạc chia rẽ, khó đoàn kết, thường vì tranh giành đồng cỏ mà tàn sát lẫn nhau. Ông thậm chí bị buộc làm phiên dịch và hòa giải, dùng hiểu biết tiếng Hung Nô và Hán ngữ để làm trung gian trong giao dịch giữa người Khương và thương nhân Tây Vực. Nhờ vậy, ông giữ được mạng sống.
Thời gian lại trôi qua vài năm. Vào một mùa thu nọ, bộ tộc Khương và lân bang bùng phát xung đột lớn, hàng loạt thanh niên bị điều đến biên giới. Trong thành trại trống vắng, phòng thủ lỏng lẻo. Trương Khiên nhận ra cơ hội ngàn năm có một.
Trong một đêm đen như mực, ông cùng Đường Ấp Phụ và mấy người nô lệ Khương đã kết giao, lén lút rời khỏi cổng trại. Họ men theo thung lũng tiến về phía trước, dưới chân là dòng suối lạnh giá, tiếng tru của sói xa xa như thúc giục. Đã mất ngựa, họ chỉ có thể dùng đôi chân vượt qua sườn bắc Lũng Sơn. Gió lạnh c/ắt da, tuyết ngập đầu gối, sau vài ngày, những người đi cùng lần lượt gục ngã. Trương Khiên nghiến răng lôi Đường Ấp Phụ đi, trong lòng chỉ còn một suy nghĩ: Phương Đông, phương Đông! Cuối cùng, khi bước vào biên giới Lũng Tây, thấy cờ Hán phấp phới đằng xa, Trương Khiên suýt ngã quỵ. Binh sĩ chạy đến đỡ ông dậy. Khoảnh khắc ấy, ông mới thực sự nhận ra: mình đã rời Trường An tròn mười ba năm.
Khi Trương Khiên trở về cổng thành Trường An, gió thu hiu hắt, lá vàng phủ kín mặt đất. Dân chúng hai bên đường ngạc nhiên nhìn người trở về đầy bụi đường, thân hình g/ầy guộc. Tóc mai ông đã điểm bạc, áo quần rá/ch rưới, nhưng vẫn ôm ch/ặt cuộn bản đồ.
Trong cung Vị Ương, Hán Vũ Đế ngồi yên trên điện, nghe Trương Khiên thuật lại hành trình mười ba năm: sự giam lỏng của Hung Nô, thái độ lạnh nhạt của Đại Nguyệt Chi, sản vật và lãnh thổ các nước Tây Vực, cảnh khốn cùng và sự phân tán ở đất Khương. Giọng ông khàn đặc nhưng kiên định, như trút hết bao năm dồn nén.
Quần thần trong điện kinh ngạc. Dù Trương Khiên không hoàn thành nhiệm vụ liên minh với Đại Nguyệt Chi, nhưng đã mang về cho nhà Hán thông tin vô giá: ngựa huyết hãn Đại Uyên, thương đạo An Tức, kỳ trân Ấn Độ, cùng tin đồn về "Đại Tần" phương xa.
Những kiến văn này đủ làm thay đổi nhận thức của nhà Hán về thế giới.
Hán Vũ Đế ánh mắt rực lửa, tự mình bước xuống điện, đỡ vị sứ giả trải bao thăng trầm dậy. Ngài trầm giọng:
"Khanh tuy không liên minh được, nhưng đã mở cho trẫm cánh cửa Tây Vực."
Từ đó, tên tuổi Trương Khiên gắn liền với chính sách Tây Vực của nhà Hán. Mỗi bước chân ông đi qua đã trở thành nền tảng cho Con đường Tơ lụa đời sau.
Khoảnh khắc ấy, ông chợt cảm thấy mọi khổ nạn không uổng phí. Mười ba năm đổi lấy con đường hy vọng xuyên Đông Tây.
Chương 5: Lập công lần nữa và thất thế
— Vinh quang và thất bại của Bác Vọng Hầu (123–121 TCN)
Năm Trương Khiên trở về, bầu trời Trường An sáng rõ hơn thường lệ. Trước cung Vị Ương, trống nhạc vang trời, bá quan tề tựu chờ đợi vị sứ giả trải mười ba năm hiểm nguy. Khi ông bước từng bước khập khiễng lên thềm điện, mọi người kinh ngạc trước dáng người g/ầy guộc và mái tóc bạc trắng, nhưng càng chấn động trước kiến văn và tin tức ông mang về.
Hán Vũ Đế Lưu Triệt đích thân trao chiếu thư vào tay ông, giọng sang sảng:
"Khanh liều ch*t mở cửa Tây Vực, thực là công lao xã tắc! Trẫm phong khanh làm Bác Vọng Hầu, thực ấp ba trăm khoảnh, để rạng danh lao khổ."
Trên điện đường, bá quan nghiêm trang. Đây là sự ghi nhận cao nhất dành cho một sứ giả. Trương Khiên cúi đầu nhận chiếu, trong lòng dậy sóng. Mười ba năm khổ nạn không uổng phí, cuối cùng ông đã dùng chính thân mình làm cầu nối giữa nhà Hán và Tây Vực.
Từ đó, ông trở thành "Bác Vọng Hầu". Tước hiệu này mang ý nghĩa vọng về Tây Vực, mở mang bờ cõi, cũng trở thành danh xưng vĩnh viễn cho hậu thế.
Nhưng sau vinh quang, trọng trách mới lại chất chồng.
Năm 123 TCN, Hán Vũ Đế lại triệu kiến Trương Khiên. Trong điện, bản đồ trải rộng, phong hỏa đài Hà Tây tẩu lang và các quốc gia quanh Thiên Sơn hiện rõ. Lưu Triệt ánh mắt rực lửa:
"Khanh đã thông thuộc các nước Tây Vực, hãy lại vì trẫm đi sứ lần nữa. Lần này không chỉ thăm hỏi, mà phải kết minh. Nếu mang được lực lượng Ô Tôn cùng đ/á/nh Hung Nô, thì biên cương phía Bắc yên ổn, Tây Vực thông suốt!"
Trương Khiên cúi mình nhận lệnh. Ông hiểu rõ, nhiệm vụ lần này khác với lần đầu - không còn là thăm dò đơn đ/ộc, mà mang theo vàng bạc, gấm vóc, châu báu, yêu cầu rõ ràng kết minh chống địch. Phái đoàn ông dẫn đầu quy mô lớn hơn, khí thế hùng dũng, mang theo thành ý và uy nghiêm nhà Hán.
