Chương 3: Ngự Tượng Hạ Phàm
Con voi đầu tiên cúi thấp đầu, vòi dán xuống đất như đang hành lễ. Con thứ hai duỗi vòi uốn cong trước ng/ực, tựa như người chắp tay thi lễ. Con thứ ba càng kinh ngạc hơn, bốn chân cùng quỳ xuống, ng/ực áp sát đất, sau đó phát ra tiếng gầm chói tai khiến ngói lợp trên mái nhà cũng rung chuyển. Khán giả vỗ tay như sấm, có người còn kích động đến mức ném cả túi tiền đồng xuống đất. Người huấn luyện voi cúi xuống nhặt lên, lại cúi chào lần nữa.
Những ngự tượng vốn chỉ xuất hiện trong nghi lễ quốc gia trọng đại, giờ đây lại "hạ phàm" trở thành ngôi sao trong mắt bách tính. Một lần biểu diễn chỉ năm văn, nhưng đủ để người ta khoe khoang nửa tháng liền trong những buổi trà dư tửu hậu.
Vì sao lại như vậy? Tất cả đều do triều đình thiếu tiền.
Ba mối họa "tam nhũng" thời Tống - nhũng binh, nhũng quan, nhũng phí - khiến quốc khố quanh năm túng thiếu. Cống phẩm cho Liêu, bạc lụa cho Tây Hạ đều là những khoản chi khổng lồ. Các quan văn trong thành Khai Phong tranh cãi không ngớt ở Xu Mật Viện, nhưng vẫn không giải quyết được khoản thiếu hụt quân phí. Thế là có người nảy ra ý tưởng: Nuôi voi tốn vô số cỏ khô mỗi năm, sao không để chúng "tự nuôi thân"?
Đề nghị này ban đầu gây chấn động triều đình. Ngự tượng vốn là điềm lành, tượng trưng cho uy nghiêm hoàng gia, nay lại phải diễn trò như các gánh hát rong nơi thị tứ, chẳng phải làm nh/ục thể diện thiên tử sao? Nhưng chẳng bao lâu, chủ nghĩa thực dụng đã thắng thể diện. Khi một buổi "biểu diễn voi" ki/ếm đủ tiền nuôi cả đàn nửa tháng, tất cả đều im lặng. Dưỡng Tượng Sở từ đó trở thành nơi kỳ lạ nhất kinh thành. Nơi vốn chỉ có các tiết mục tạp kỹ, múa rối, giờ đây cả ngự tượng hoàng gia cũng tham gia. Nghe nói còn có kẻ nhân lúc biểu diễn voi rao b/án đồ ăn vặt, tranh giấy, thậm chí làm cả tượng gỗ nhỏ cho khách m/ua về làm kỷ niệm. Những khoản thu phụ này tuy không vào quốc khố, nhưng đủ nuôi sống cả một khu phố.
Một buổi đại biểu diễn thu hút hàng ngàn người. Người huấn luyện chuẩn bị màn "xếp tháp người": Ba con voi lần lượt quỳ gối, vòi quấn vào nhau như dựng lên một tòa tháp sống. Diễn viên nhí trên đỉnh leo lên lưng voi, đứng trên điểm cao nhất vung tay chào. Đám đông reo hò như hô vạn tuế. Có người cảm thán: "Nhìn khí thế này, chẳng thua trận mạc nơi biên cương!" Kẻ khác châm chọc: "Nếu đem voi đi đ/á/nh Tây Hạ, lo gì không thắng!"
Giữa tiếng reo hò, vẫn có kẻ lòng đầy u sầu. Văn nhân Tô Thuấn Khâm trong "Tống Cảnh Văn Công Bút Ký" từng phê bình: "Voi vốn là thú lạ phương Nam, để biểu thị thiên mệnh, nay bắt chúng cúi mình nơi thị tứ, đứng ngang hàng với kỹ nữ, e rằng tổn hại uy nghiêm thiên tử." Tuy nhiên, nỗi lo này không ngăn được sự nhộn nhịp của Dưỡng Tượng Sở. Bởi dân chúng cần giải trí, triều đình cần tiền lương, mà "nghề tay trái" của ngự tượng đáp ứng cả hai. Mùa đông năm đó, Hoàng Hà vỡ đê, lụt lội triền miên. Triều đình điều động lượng lớn tiền lương c/ứu trợ, quốc khố càng thêm căng thẳng. Số buổi biểu diễn voi ngược lại tăng lên. Hầu như ngày nào trước Dưỡng Tượng Sở cũng nghe tiếng trống nhạc cùng tiếng gầm. Tiểu thương nói đây là "phúc lành năm mất mùa", bởi càng nhiều buổi diễn, buôn b/án của họ càng tốt. Bách tính trong lòng hiểu rõ, đây thực chất là nỗi bi ai của năm mất mùa - đến cả hoàng đế cũng phải dựa vào voi để gây quỹ.
Tương truyền có lần Thần Tông vi hành, lẫn vào đám đông xem biểu diễn. Thấy con voi khổng lồ quỳ bốn chân, vòi cuốn chậu đồng đội trên đầu đi một vòng, khán giả reo hò như sấm. Trong lòng hoàng đế chợt chua xót: Những con voi này vốn là điềm lành biểu thị quốc uy, nay lại phải m/ua vui nơi thị tứ ki/ếm tiền, cũng như bản thân hắn dù xưng là thiên tử tôn quý, thường xuyên bị tiền bạc làm khốn đốn, thậm chí phải cúi đầu trước thương nhân.
Đêm đó về cung, hoàng đế cảm thán: "Thiên tử với voi, đều bị tiền bạc kh/ống ch/ế."
Nghề tay trái của ngự tượng từ đó trở thành ẩn dụ. Nó phơi bày sự túng thiếu sau vẻ hào nhoáng bề ngoài của Đại Tống, cũng hé lộ sự thỏa hiệp giữa thể diện và thực dụng mà đế quốc buộc phải chấp nhận. Dân chúng có lẽ chỉ xem như trò giải trí, nào biết đằng sau là áp lực tài chính chất chồng của cả vương triều.
Khi đêm xuống Khai Phong, đàn voi trở về chuồng, người huấn luyện chải lông cho chúng, thắp lên ngọn đèn dầu. Ánh đèn lay động, trong mắt voi in bóng dài đầy u sầu. Ai hay rằng chúng vốn là bá chủ tự do nơi rừng rậm phương Nam, nay lại trở thành "ngôi sao" của đế quốc, ngày ngày cúi đầu vì tiền? Mà hoàng đế, nào có khác chi?
Chương 4: Buổi Biểu Diễn Thường Nhật Ở Dưỡng Tượng Sở - "Màn Diễn Voi" Thời Bắc Tống Qua Mắt Nhà Sư Nhật Bản
Ngày mùng 7 tháng 10 năm Hy Ninh thứ 5 đời Bắc Tống, tiết trời Khai Phong đã se lạnh, sương mai giăng mờ, nhưng con đường quan ngoài thành môn lại vô cùng nhộn nhịp. Một nhà sư từ Oa Quốc (Nhật Bản) từ phương xa tới, tên là Thành Tầm, cùng đệ tử và thông ngôn đang trên đường tới thăm Dưỡng Tượng Sở trong truyền thuyết.
Từ khi đặt chân lên đất Đại Tống, ông không ngừng kinh ngạc trước sự phồn hoa và giàu có nơi đây. Phố xá Khai Phong rộng rãi, lầu các san sát, trăm nghề đủ đầy, vượt xa kinh đô Bình An thành của Oa Quốc. Chuyến đi này, điều ông mong đợi nhất chính là được tận mắt nhìn thấy những con voi khổng lồ huyền thoại.
Trong kinh Phật và truyện kể Oa Quốc, bạch tượng thường được coi là điềm lành, liên quan đến đản sinh của Phật Tổ. Thế nhưng voi thật sự, ông chưa từng được thấy tận mắt. Nghe nói Đại Tống không chỉ dùng voi thuần trong nghi lễ triều đình, mà còn lập Dưỡng Tượng Sở trong thành thu phí mở cửa cho bách tính và ngoại khách, trong lòng Thành Tầm vừa kinh ngạc vừa háo hức.
Hôm đó cả đoàn tới Dưỡng Tượng Sở, thấy khuôn viên rộng lớn, tường cao bao quanh. Bên ngoài tường đã tụ tập vài trăm người, đều là thị dân đến xem biểu diễn. Trước cổng treo tấm biển gỗ, khắc chữ "Xem voi: Năm mươi văn". Nha dịch canh cổng lớn tiếng thu tiền cho khách vào. Thành Tầm cùng đệ tử đưa tiền đồng, mới được vào trong.
Vừa bước vào, đã nghe tiếng gầm trầm như sấm khiến mặt đất rung nhẹ. Bên trong sân chia làm hai tòa nhà lớn, một nơi nh/ốt ba voi đực, nơi khác nuôi bốn con gồm cả đực lẫn cái. Bảy con thú khổng lồ này đều bị xích sắt buộc vào cọc gỗ, người huấn luyện đứng bên điều khiển.
Thành Tầm nín thở, ánh mắt rực sáng. Những con voi này da màu đen sẫm, thân hình đồ sộ, cao hơn một trượng hai thước, vòi dài rủ xuống, ngà cong như trăng lưỡi liềm vểnh lên, khí thế hùng dũng.
